zieciństwo Marcina Kasprzaka było bardzo trudne. Jego ojciec Kacper Kasprzak ożeniony z Agnieszka z domu Ostrowska byli chałupnikami lub komornikami, czyli najbiedniejsza częścią społeczności wiejskiej. Wybór Czołowa jako miejsca osiedlenia był prawdopodobnie podyktowany znalezieniem pracy i mieszkania. Oboje rodzice pracowali w miejscowym folwarku. Ponieważ place robotników rolnych były bardzo niskie (przeciętnie stanowiły około 80 % niezbędnego minimum socjalnego) stad tez zapewne sytuacja materialna rodziny Kasprzaków była bardzo ciężka.




Krótko po narodzinach Marcina rodzina przeniosła się do Usarzewa Kolo Swarzędza zapewne z powodu lepszych warunków materialnych. Tutaj w 1865 r. przyszła na świat pierwsza siostra Marcina -Katarzyna. W roku następnym, albo 1867 Marcin rozpoczął naukę w jednoklasowej szkole elementarnej w Usarzewie, a następnie w szkole ludowej w Swarzędzu, dokąd przeniosła się rodzina Kasprzaków.


Zamieszkali w domu przy ulicy Wielka rybacka 14. Tu w 1875 r. urodziła się młodsza siostra Marcina – Józefa. Prawdopodobnie dwa lata później umarła Marcinowi matka. Doświadczenie to, jak również brak stabilności materialnej oraz częste zmiany miejsca zamieszkania zapewne wywarły niemały wpływ na psychikę późniejszego konspiratora – socjalisty.



Po ukończeniu szkoły ludowej Marcin rozpoczął terminowanie najpierw krótko w zawodzie piekarza, a następnie uczył się zawodu dekarza. Po czterech latach został czeladnikiem. Prawdopodobnie jesienią 1879 r. otrzymał powołanie do służby wojskowej, która zakończył po roku, prawdopodobnie z powodu słabego wzroku. Po opuszczeniu wojska Marcin wyjechał do Berlina w poszukiwaniu pracy, gdzie zetknął się po raz pierwszy z ideologia socjalistyczna. Tu, w końcu 1880 r., rozpoczęła się jego wielka przygoda z konspiracja na rzecz ruchu robotniczego. Życie prywatne Marcina Kasprzaka w okresie jego działalności konspiracyjnej jest mało znane.Wiemy jedynie, ze przebywając na początku 1891r. w Warszawie mieszkał ze swoja narzeczona Helena Zóltowska. W maju musiał opuścić Warszawę, udając się do Londynu, aby przygotować, miedzy innymi warunki dla będącej w ciąży przyszłej żony Kasprzaka. 4 Sierpnia 1891r. przyszedł na świat pierwszy i jedyny syn Kasprzaka – Jarosław.



LATA WALKI



Działalność rewolucyjna Marcina Kasprzaka na rzecz ruchu socjalistycznego w zaborze pruskim, zbiegła się z tworzeniem ruchu socjalistycznego w Królestwie Kongresowym, oraz aktywnością środowiska polskich socjalistów w Genewie. Od samego początku Marcin włącza się do wspólpracy,najpierw z niemiecka SPD, później współpracuje ze środowiskiem skupionym w Szwajcarii wokół czasopism „Przedswit” i „ Walka Klasa także z partia Wielki Proletariat w Kongresówce. Jego działalność w tym okresie polegała na kolportażu literatury socjalistycznej na terenie zaboru pruskiego i rosyjskiego oraz na agitacji socjalistycznej w celu pozyskania jak największej liczby zwolenników.



Jak skuteczny był w działaniu niech świadczy relacja zamieszczona w „Kurierze Poznańskim”, relacjonująca przebieg procesu toczącego się od stycznia 1888 r. przeciw socjalistom z Berlina i Poznania? O Kasprzaku pisano: „ jak skuteczna być musiała jego agitacja dowodzi chociażby fakt, ze wszyscy oskarżeni poznańscy przez niego zostali pozyskani.” Dodatkowym atutem w pozyskiwaniu nowych członków było jego pochodzenie. W gronie kierownictwa polskiego ruchu socjalistycznego należał do nielicznych działaczy legitymujących się pochodzeniem robotniczym. Stad jego wiarygodność w tym środowisku. K. Pietkiewicz opisujący skład Komitetu Centralnego Polskiej Socjal-Rewolucyjnej Partii „ Proletariat” stwierdził: „ Nasze początkowe stosunki robotnicze zaczynały się i kończyły na Kasprzaku i jego znajomościach w sferach fabrycznych i rzemieślniczych, mało nam znanych”. St. Krzywiki charakteryzując Kasprzaka-jako działacza socjalistycznego stwierdził,ze był „ konspiratorem wprost wspaniałym, o wielkiej odwadze i istotnym powodzeniu dzięki zaletom osobistym i trafnej ocenie ludzi.


Był świetnym organizatorem. Powstanie pierwszej partyjnej drukarni zdaniem socjalisty K.Pietkiewicza, „ było wyłączna zasługa Kasprzaka, który zdobył czcionki poprzez znajomych zecerów.” Podobnie było z organizacja obchodów pierwszomajowych, w które Kasprzak był bardzo zaangażowany. Mimo przeciw działań policji, w obchodach wzięło udział kilka tysięcy robotników. Jak wspominał współorganizator obchodów Cz. Hulanicki podkreślając role Kasprzaka: „ Bez niego, mistrza organizacji i konspiracji, obchodu nie byłoby?” Poglady ideowe Marcina Kasprzaka były przez cały okres działalności politycznej stale? Opieraly się one na akceptacji programu erfurckiego, będącego podstawa programów partii Socjaldemokratycznych? Zakładały one współdziałanie w ramach międzynarodowego ruchu robotniczego. Celem przyszłościowym socjalistów miała być rewolucja socjalna. Według Kasprzaka, postulat niepodległości Polski miął być częścią składowa rewolucji socjalnej.


W kwestii metod walki, Kasprzak był zdecydowanym przeciwnikiem stosowania terroru politycznego ( zamachy na członów administracji państwowej). Dopuszczał stosowanie terroru tylko wobec donosicieli i żandarmów. Natomiast dopuszczał stosowanie terroru ekonomicznego wobec fabrykantów, stosujących nadmierny wyzysk robotników poprzez dwukrotne ostrzeżenia, a następnie, kiedy nie skutkowały – pobicie. Marcin Kasprzak nie wierzył w możliwość powstania jednej trójzaborowej partii socjalistycznej. Mimo to, kiedy zaczęto realizować idee powstania PPS, włączył się w organizowanie PPS zaboru pruskiego, w której to partii działał do roku 1897.



W ostatnim okresie życia, Kasprzak był związany z działalnością na rzecz Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy w Kongresówce. Był to winien Róży Luksemburg, z która już wcześniej współpracował w zaborze pruskim. W trudnym dla siebie okresie, kiedy bezpodstawnie został posadzony o współprace z policja carska i izolowany od środowisk socjalistycznych, to właśnie liderka SDKPiL otoczyła go pełnym zaufaniem i umożliwiała mu obronę swojej czci.


Od wiosny 1903 r. zajmował się w Szwajcarii wysyłka wydawnictw SDKPiL do Kongresówki, a od lutego 1904 r. rozpoczął organizacje tajnej drukarni partyjnej przy ulicy Dworskiej 6 (dzisiejsza ulica Kasprzaka). Kontaktując się z przybyłym z zagranicy działaczem socjalistycznym, śledzonym przez policje carska zwrócił na siebie jej uwagę. 27.04.1904 R. żandarmi otoczyli drukarnie, w której M. Kasprzak z B.Gurcmanem drukowali odezwę pierwszomajowa. W czasie wywiązanej walki doszło do strzelaniny, w której


Kasprzak zastrzelił czterech policjantów i ranił jednego. Po jego aresztowaniu i pobiciu, chcąc ratować swego towarzysza, cala winę wziął na siebie. Mimo protestów SDKPiL, PPS i BUND-u oskarzeni stanęli 02. sierpnia 1904 r. przed sadem wojennym. Proces jednak został przerwany na wniosek obrońcy Kasprzaka St.Patka,w celu przeprowadzenia obserwacji psychiatrycznej( Kasprzak ponownie zaczął symulować obłęd). Od 13.12.1904 Do czerwca 1905 r. przebywał pod obserwacja w Ujazdowskim Szpitalu Wojskowym.


Bardzo ważna zapewne informacja dla Kasprzaka, w ostatnich dniach jego życia była wiadomość o jego rehabilitacji. Obradujący VII zjazd PPS w marcu 1905 r powołał specjalna komisje w składzie: I. Daszynski, L.Falski i E. Golde –


Strózecka, w celu ponownego rozpatrzenia zarzutów przeciw Kasprzakowi. W orzeczeniu wydanym w Krakowie komisja stwierdziła, ze zarzut współpracy z policja carska „ nie został udowodniony, a poszczególne poszlaki z przeróżnych stron podnoszone okazały się mylnymi i nieuzasadnionymi.”


Dokument rehabilitacyjny ukazał się w numerze 136 „ Naprzodu” 29.Sierpnia 1905 r., w przeddzień rozpoczęcia procesu. 01.Wrzesnia Marcin Kasprzak broniony przez adwokatów Lassa i Staala zostal skazany przez sad na karę śmierci przez powieszenie.


Obrońcy wnieśli skargę kasacyjna do cara, ale gen. gubernator skargi nie wysłał. 07. Września żona Kasprzaka wysłała do cara prośbę o ułaskawienie. Zgodnie z prawem egzekucja wyroku powinna zostać wstrzymana na okres dwóch dni od daty wysłania prośby. W tym czasie również posłowie SPD wnieśli interpelacje do kanclerza Rzeszy z prośba o interwencje(Kasprzak był, bowiem poddanym cesarza Niemiec). Wszystkie te zabiegi okazały się bezskuteczne. 08. Września 1905 r. Marcin Kasprzak zostal stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej.


Po jego śmierci komitet warszawski SDKPiL oraz komitet warszawski PPS wydały specjalne odezwy, natomiast 11.09. 1905 r.dbył się polityczny strajk protestacyjny